Τι είναι το πάγκρεας;
Το πάγκρεας είναι ένας αδένας που βρίσκεται πίσω από το στομάχι και ανατομικά διακρίνεται σε κεφαλή, σώμα και ουρά.
Ποιες είναι οι λειτουργίες του παγκρέατος;
Το πάγκρεας έχει εξωκρινή και ενδοκρινή μοίρα. Η παραγωγή ενζύμων όπως αμυλάση και λιπάση χρησιμεύουν για τη πέψη (εξωκρινής λειτουργία) και η παραγωγή ορμονών όπως ινσουλίνη και γλυκαγόνη ρυθμίζουν το μεταβολισμό των υδατανθράκων (ενδοκρινής λειτουργία).
Καρκίνος του παγκρέατος
Ο καρκίνος του παγκρέατος είναι από τις σοβαρότερες μορφές καρκίνου. Είναι η τέταρτη συχνότερη αιτία θανάτων λόγω καρκίνου παρά το γεγονός ότι αποτελεί μόνο 2% του συνόλου των καρκίνων που εκδηλώνονται κάθε χρόνο. Πρόκειται για ένα «ύπουλο» νεόπλασμα που αργεί να δώσει συγκεκριμένη κλινική συμπτωματολογία.
Ποια είναι τα συμπτώματα του καρκίνου του παγκρέατος;
Στα αρχικά στάδια ο καρκίνος του παγκρέατος δεν δίνει αξιόλογα συμπτώματα, για αυτό και η πρώιμη διάγνωση γίνεται δύσκολα. Τα συμπτώματα του καρκίνου του παγκρέατος περιλαμβάνουν:
- Ίκτερο, υπέρχρωση ούρων, αποχρωματισμό κοπράνων (στο καρκίνο της κεφαλής του παγκρέατος)
- Κοιλιακός πόνο ή οσφυαλγία
- Αδυναμία
- Απώλεια της όρεξης
- Ναυτία, έμετο
- Απώλεια βάρους
Παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του παγκρέατος
- Ηλικία > 60 ετών
- Κάπνισμα
- Σακχαρώδης διαβήτης
- Παχυσαρκία
- Γενετικοί παράγοντες
- Μαύρη φυλή
- Χρόνια παγκρεατίτιδα
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παγκρέατος, παχέος εντέρου ή ωοθηκών
Διάγνωση του καρκίνου του παγκρέατος
Οι εξετάσεις για να διαπιστωθεί η ύπαρξη καρκίνου στο πάγκρεας περιλαμβάνουν: εξετάσεις αίματος (καρκινικοί δείκτες Ca 19-9, Ca 50), υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία (CT), μαγνητική τομογραφία (MRI), ενδοσκοπική εξέταση ERCP, ενδοσκοπικό υπέρηχο, ΡΕΤ scan, βιοψία δείγματος ιστού, λαπαροσκόπηση.
Αξονική τομογραφία: Καρκίνος της κεφαλής του παγκρέατος
Αξονική τομογραφία: Κυστικό νεόπλασμα της ουράς του παγκρέατος
Αξονική τομογραφία: Ενδοπορικό θηλώδες βλεννώδες κυστικό νεοπλάσμα (IPMN)
Μορφές του καρκίνου του παγκρέατος
Η συχνότερη μορφή καρκίνου το παγκρέατος είναι το αδενοκαρκίνωμα (85%) και ακολουθούν οι κυστικοί όγκοι και τα ενδοπορικά θηλώδη βλεννώδη κυστικά νεοπλάσματα (IPMNs) όταν έχουν κακοήθη εξαλλαγή. Άλλοι όγκοι είναι οι νευροενδοκρινείς όγκοι του παγκρέατος (pNETs) και το λέμφωμα του παγκρέατος.
Η συχνότερη εντόπιση του καρκίνου το παγκρέατος είναι στην κεφαλή του οργάνου (70-75%) ακολουθεί στην ουρά του οργάνου (15-20%) και στο σώμα (10-15%). Οι χειρουργικές επεμβάσεις για τον καρκίνο του παγκρέατος διακρίνονται στην παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομή (Whipple) για τους όγκους της κεφαλής του παγκρέατος και του φύματος του Vater, στην περιφερική για τους όγκους της ουράς αλλά και στην ολική παγκρεατεκτομή, ανάλογα με την εντόπιση και το μέγεθος του νεοπλάσματος.
Κυστικά νεοπλάσματα του παγκρέατος
Τα ορώδη κυσταδενώματα είναι τα μόνα που αποτελούν καλοήθεις βλάβες, χωρίς κακόηθες δυναμικό. Τα βλεννώδη κυστικά νεοπλάσματα εμφανίζουν ευρύ φάσμα που εκτείνεται από τις καλοήθεις βλάβες (βλεννώδες κυσταδένωμα) μέχρι την κακοήθη μορφή του νεοπλάσματος (βλεννώδες κυσταδενοκαρκίνωμα). Ανεξάρτητα της θέσης εντόπισης, του μεγέθους και της παρουσίας ή μη συμπτωμάτων τα βλεννώδη κυστικά νεοπλάσματα θα πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά λόγω του κακοήθους δυναμικού που διαθέτουν. Η πενταετής επιβίωση για τους ασθενείς με καλοήθες ή οριακό βλεννώδες κυσταδένωμα ξεπερνά το 95%. Αντίθετα, η πρόγνωση του ανεγχείρητου βλεννώδους κυσταδενοκαρκινώματος είναι φτωχή και παρόμοια με αυτή του ανεγχείρητου παγκρεατικού αδενοκαρκινώματος.
Τα ενδοπορικά θηλώδη βλεννώδη κυστικά νεοπλάσματα (IPMN) παρουσιάζουν ελαφρώς καλύτερη πρόγνωση από το παγκρεατικό αδενοκαρκίνωμα. Τα κυστικά νεοπλάσματα του κεντρικού τύπου IPMN πρέπει να αφαιρούνται χειρουργικά καθώς διαθέτουν το υψηλότερο δυναμικό κακοήθειας. Τα κυστικά νεοπλάσματα διακλαδιζόμενου τύπου IPMN μπορεί να παρακολουθούνται, αλλά πρέπει να αφαιρούνται όταν προκαλούν συμπτώματα, όταν έχουν διάμετρο > 3 εκ., υπάρχει διάταση του κύριου παγκρεατικού πόρου ή τοιχωματικά οζίδια και όταν υπάρχει θετική κυτταρολογική.
Σταδιοποίηση του καρκίνου του παγκρέατος
Η βαρύτητα της νόσου εξαρτάται από το στάδιο που βρίσκεται ο καρκίνος, από την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία, αλλά και από τη θέση που προσβάλει ο καρκίνος (κεφαλή, σώμα ή ουρά του παγκρέατος). Η σταδιοποίηση δείχνει στον γιατρό πόσο έχει εξαπλωθεί ο καρκίνος. Αυτό βοηθά τη θεραπευτική ομάδα να αποφασίσει ποιά είναι η καλύτερη θεραπεία.
- Στάδιο I – Ο καρκίνος βρίσκεται μόνο στο πάγκρεας.
- Στάδιο ΙΙ – Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί εξωπαγκρεατικά σε γειτονικούς ιστούς ή και έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες κοντά στο πάγκρεας.
- Στάδιο ΙΙΙ – Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε κοντινά, μεγάλα αιμοφόρα αγγεία (αλλήρειος τρίποδας ή άνω μεσεντέριος αρτηρία}. Μπορεί να έχει επεκταθεί και στους λεμφαδένες.
- Στάδιο IV – Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε απομακρυσμένα όργανα, όπως στο ήπαρ ή τους πνεύμονες, ή στα εσωτερικά τοιχώματα της κοιλιάς.
Θεραπεία του καρκίνου του παγκρέατος
Η χειρουργική αφαίρεση του όγκου είναι η μόνη θεραπευτική επιλογή, η οποία δυνητικά μπορεί να οδηγήσει στην ίαση. Η χειρουργική επέμβαση προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία θεραπείας στους ασθενείς που βρίσκονται στο πρώιμο στάδιο της ασθένειας (ο καρκίνος δεν έχει εξαπλωθεί πέρα από το πάγκρεας). Μόνο στο 20% των περιπτώσεων η διάγνωση του αδενοκαρκινώματος γίνεται σε ένα στάδιο όπου επιδέχεται χειρουργική θεραπεία. Σε γενικές γραμμές, οι κακοήθειες του παγκρέατος διακρίνονται σε εξαιρέσιμες, μη εξαιρέσιμες και οριακά εξαιρέσιμες. Στις τελευταίες η χειρουργική διαδικασία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εμπειρία του χειρουργού. Σήμερα η διήθηση της άνω μεσεντερίου και πυλαίας φλέβας δεν αποτελούν απόλυτη αντένδειξη εξαιρεσιμότητας.
Ο τύπος της παγκρεατεκτομής καθορίζεται από τη θέση εντόπισης και την επιθετικότητα του νεοπλάσματος. Το 70% των νεοπλασμάτων του παγκρέατος εντοπίζονται στην κεφαλή του οργάνου και αντιμετωπίζεται με παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομή (επέμβαση Whipple). Η τυπική εγχείρηση Whipple περιλαμβάνει την εκτομή της κεφαλής του παγκρέατος, του κατωτέρου τριτημορίου του στομάχου, του δωδεκαδάκτυλου, της αρχής της νήστιδας, της χοληδόχου κύστης, του χοληδόχου πόρου και των περιπαγκρεατικών λεμφαδένων. Η περιφερική παγκρεατεκτομή εφαρμόζεται σε περιπτώσεις κακοηθών νεοπλασμάτων του σώματος και της ουράς του παγκρέατος. Η κεντρική παγκρεατεκτομή εφαρμόζεται αυστηρά σε επιλεγμένες περιπτώσεις νεοπλασμάτων χαμηλής κακοήθειας, που εντοπίζονται στον αυχένα ή το σώμα του παγκρέατος και έχουν διάμετρο < 5 εκ. Η ολική παγκρεατεκτομή εφαρμόζεται σε περιπτώσεις πολυεστιακού νεοπλάσματος και εκτεταμένου ενδοπορικού θηλώδους βλεννώδους καρκινώματος.
Επίσης, για τη θεραπεία του καρκίνου του παγκρέατος χρησιμοποιούνται η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία.
Χειρουργικό παρασκεύασμα παγκρεατοδωδεκαδακτυλεκτομής (επέμβαση Whipple).
Χειρουργικό παρασκεύασμα περιφερικής παγκρεατεκτομής και σπληνεκτομής.
Λαπαροσκοπική παρασκευή κεφαλής παγκρέατος και δωδεκαδακτύλου.